Tak skomentował promowanie przez wieszczów ukraińskich hajdamackich „bohaterów” Rusin – językoznawca Pantelejmon Kulisz:

„Ruina …, jedynym była rezultatem Chmielnicczyzny, ruina była jedynym ideałem hajdamaczyzny… Nic ludzkiego nie znajdziemy w hajdamakach, ani w archiwach ówczesnych, ani w pismach hajdamackich, ani w podaniach starych dziadów ukraińskich… nie takim był Gonta, jakim go odmalował poeta, nie tacy byli panowie, których Gonta powyrzynał, popalił i pomordował, nie taka była Ukraina, jakby się komu tego chciało, nie tak zapatrywała się Ukraina na hajdamaków, jak wyśpiewywał Szewczenko i ani popi, ani poważni ludzie, ani trzeźwi włościanie, nie przyczyniali się do rozbojów Gonty i Żeleźniaka… Także w rosyjskim „Tarasie Bulbie” Gogola zmyśleni są – stwierdza Kulisz – tacy Kozacy i Lachy – jakich nigdy nie było i być nigdy nie mogło… 

… Nasze małorosyjskie powieści, dramaty, poematy, liryczne poezje, odnoszące się do przeszłości, pełne są dziecinnego szczebiotu o sławie kozackiej, –tych kozaków, bezmyślnych i bezlitosnych niszczycieli nie tylko sąsiednich krajów, nie tylko obcych narodów, lecz i pokrewnych im krwią i religią… Rozpijaczonym rabusiom z obu stron Dniepru dawaliśmy nazwę patriotów i obrońców prześladowanej religii, a przechowując jeszcze sami w sobie dzikie instynkty rodzinnego kraju, otaczaliśmy chwałą czyny, pozbawione wszelkich cech humanistycznych…”[13].

 

Cóż z tego? Właśnie ten hajdamacki etos przetrwał i ugruntował są pozycje w ideologii ukraińskiej nurtu nacjonalistycznego.

 

Krzysztof Łada po dokładnym przeanalizowaniu piśmiennictwa głównych działaczy OUN dowiódł, że idea eksterminacji Polaków oraz wyrzucenia pozostałej przy życiu ludności polskiej z ziem „Wielkiej Ukrainy” była bardzo popularna wśród ukraińskich elit politycznych już w pierwszej połowie XIX wieku![14]  Że pod zaborem austriackim ukraińska „Zoria Hałyćkaja” zachęcała do wytępienia „polskich panów”, pouczała chłopów jakich narzędzi mają używać do walki: pali, drągów, toporów i siekier. 31 lipca 1848 roku na posiedzeniu unickiej Rady Świętojurskiej we Lwowie użyto po raz pierwszy jakże popularnego później hasła: „Lachy za San”[15]. Z takim bagażem Ukraińcy weszli w przełomowy dla dziejów tej części Europy Środkowej okres wojen światowych.

Do strasznych okrucieństw wobec polskiej ludności, palenia, torturowania, gwałtów, doszło na Wołyniu i w Galicji końcem I wojny światowej i w toku polsko-ukraińskiej wojny lat 1918-1919. Ujawnił się wówczas  bardzo źle rokujący na przyszłość stosunku Ukraińców do Polaków czynnik: włączenie się do antypolskiej akcji kleru unickiego. Parochowie greckokatoliccy nagminnie uciekali ze swych placówek porzucając wiernych[16], atakowali, często fizycznie, księży rzymskokatolickich i rabowali mienie księży i kościołów rzymskokatolickich[17], a nawet do mordów takich wzywali[18]. Prym wiedli w tym dziele uniccy kapelani, którzy zamieniali się w agitatorów:

„… „Wsławił się” między innymi… O. CH.., który w czasie drugiej inwazji ruskiej apostołował, „aby wyrżnąć wszystkich księży polskich” i sam jak mówił głośno wobec ludzi cywilnych i żołnierzy w K., [że] choć kapłan, pierwszy każdego zarizaw”. Podobny jemu kolega, kapelan O.T…wyprawił łacińskim zakonnicom w U. awanturę za to, że konającemu oficerowi polskiemu podały na zlecenie komendanta szpitala trochę kompotu…”[19].

Szczególnie dramatycznie brzmiały wezwania do „świętej wojny” przeciwko Polakom – dziś jest to potępiany przez opinię światową „dżihad”. Duchowni uniccy pisali odezwy których treść była wręcz porażająca. Oto cytat z jednej z nich:

 

„…Ukraiński narodzie!

Nowe niebezpieczeństwo idzie do nas z zachodu….Kto w Boga wierzy, kto ma choćby tyle sił, aby unieść rusznicę, albo nóż, idź przeciw lackim pijawkom, a Bóg odpuści ci bracie twoje grzechy, jakbyś odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej…Pamiętajcie bracia i siostry- że niedopuszczonym grzechem jest …dać choćby wody zranionemu Lachowi…Zrywajcie drogi przed nimi i za nimi, zabijajcie ich we śnie, na kwaterach i nie znajcie litości wobec nich … uczcie nawet małe dzieci, że wojna przeciw lachom – to święta wojna[20]...

 

 

Na przełomie roku 1918/19 ukazał się komunikat dowództwa wojsk polskich, w którym stwierdza się, że:

„…ze strony duchownych kierowników Ukraińców w ciągu całego trwania walk zbrojnych nie padł ani jeden głos protestu przeciwko gwałtom i okrucieństwom, ani jeden nie został podjęty krok, zmierzający do położenia kresu bezmyślnemu pastwieniu się nad cywilną ludnością polską i jeńcami polskimi. Moralną zatem odpowiedzialność za te ubolewania godne akty gwałtu ponosić musi między innymi także i duchowieństwo greckokatolickiego obrządku, pozostające w stałym kontakcie i porozumieniu z kierującymi czynnikami ukraińskimi…[21]”

Jak dodał w liście do księdza metropolity Andrzeja Szeptyckiego gen. Tadeusz Rozwadowski:

„…Duchowieństwo unickie winno hamować, a nie, jak kilkakrotnie stwierdzono, podjudzać sztuczną nienawiść Ukraińców do Polaków[22]. 

W odpowiedzi ksiądz Szeptycki stwierdził z właściwym sobie – jak się potem niejednokrotnie okazało – spokojem, że nie są mu znane żadne „nadużycia”[23].

         Analizując tę dramatyczną falę agresji wobec polskiej ludności w roku 1920, dr Irena Pannenkowa pisała:

„…Otóż tu stwierdzić należy przedewszystkiem, że ukraińskie metody walki zbrojnej, wzorując się żywcem na dawnych hajdamackich, przewyższają okrucieństwem nawet barbarzyństwo pruskie, jak o tym świadczą stwierdzone protokolarnie fakty wykłuwania jeńcom oczu, wycinania języków, grzebania pół-żywych, katowania i morzenia głodem wziętych do niewoli dzieci polskich, nie mówiąc już o puszczaniu z dymem wsi polskich, okrutnem kaleczeniu i mordowaniu bezbronnych, rabunkach itd…”[24].

 Autorka, zastanawiając się nad przyszłością, wypowiedziała złowróżbne proroctwo: 

„…Czegoż tedy na przyszłość spodziewać by się mogła ludność polska od rusinów, jako ewentualnych władców tego kraju? Zapowiedzi ukraińskie w tym względzie są zgoła niedwuznaczne i żadnych nie pozostawiają wątpliwości, że bezwzględna – bardziej jeszcze bezwzględna jak pruska – eksterminacja żywiołu polskiego jest jedynym na dziś pozytywnym programem ukraińskim…”[25].

Znaczącą rolę w propagowaniu nienawiści wobec Polaków po odzyskaniu przez Rzeczpospolitą niepodległości odegrał czołowy ideolog nacjonalizmu ukraińskiego Dmytro Doncow. Ogłoszona w roku 1926 w pracy pt. „Nacionalizm” doktryna wywarła potężny wpływ na kształtowanie się postaw młodych Ukraińców zamieszkujących Małopolskę Wschodnią[26]: […] Bądźcie napastnikami i zdobywcami, zanim będziecie mogli stać się włodarzami i posiadaczami […] wrogość jest nieunikniona…”[27]. Takie przesłanie to rzucenie wyzwania całej ludzkości i jej dorobkowi. W tym sensie pokrywało się ze znaną wypowiedzą Hitlera: „Silni przepędzają słabych, ponieważ pęd do życia w jego ostatecznej postaci zawsze roztrzaska groteskowe okowy tak zwanego humanitaryzmu, ażeby w jego miejsce mógł wystąpić humanitaryzm przyrody, która tępi słabych, aby oczyścić miejsce dla silnych...”[28]. Jeden z rozdziałów pracy Doncowa nosił tytuł: „Twórcza przemoc oraz mniejszość inicjatywna, jako siły porządkujące…”. Realizacją owej koncepcji było w czasie II wojny światowej powołanie w OUN Bandery „Służby Bespeky” – terrorystyczno-policyjnego organu stosującego przemoc „lepszych ludzi” wobec prostych i słabszych, jak choćby chłopskiej polskiej ludności cywilnej Wołynia i Małopolski Wschodniej. Rozwijając swe myśli Doncow pisał: „Bez przemocy i żelaznej bezwzględności niczego w historii nie stworzono […] przemoc, żelazna dyscyplina i wojna – oto metody, przy pomocy których wybrane narody szły drogą postępu […][29]. Siłą motoryczną tak sformułowanej idei nacjonalizmu była ekspansja terytorialna: „...pragnąć świetności swego kraju, oznacza pragnąć nieszczęścia swoich sąsiadów [...] ekspansji swojego kraju wyrzeka się tylko ten, u kogo całkowicie obumarło poczucie patriotyzmu [...] bowiem gdy historia jest walką o panowanie i władzę, o wzięcie w posiadanie – to twórcza przemoc musi odgrywać dużą rolę w tym procesie, albowiem zawłaszczanie, to przede wszystkim pragnienie pokonania”[30]. Wyraża to lapidarnie hymn ukraińskich nacjonalistów w słowach:

 

„Dla nas najwyższym prawem i nakazem

Zjednoczone Ukraińskie Państwo

Potężne jedno od Sanu po Kaukaz”.

 

Te tezy stały się podstawą ideologii ukraińskiego integralnego nacjonalizmu, będącego specyficzną odmianą faszyzmu. Nie brakowało w tej ideologii wątków stricte rasistowskich. Do tego dochodzi fanatyzm, definiowany jako nieustępliwa, bezkrytyczna wiara w słuszność własnej sprawy, idei, doktryny, połączona z nietolerancją i ostrym zwalczaniem odmiennych poglądów. Najbezwzględniejsi przywódcy nacjonalizmu ukraińskiego: Stefan Bandera i Roman Szuchewycz, wychowali się na ideach Doncowa.

 Fanatyzm dał o sobie znać w okresie międzywojennym, gdy młodzi, często nienależycie wyszkoleni ukraińscy chłopcy, szli, posyłani przez bezwzględnych przywódców, dokonywać napadów i zamachów terrorystycznych, zarówno wobec Polaków, jak i opornych Rusinów niepodzielających ich poglądów. Jeszcze przed I Kongresem Ukraińskich Nacjonalistów został opracowany „Dekalog Ukraińskiego Nacjonalisty”, autorstwa Stepana Łenkawśkiego. „Dekalogu” tego uczyła się na wyrywki ukraińska młodzież nacjonalistyczna:

·          „Zdobędziesz państwo ukraińskie, albo zginiesz w walce o nie”;

·         „Nie zawahasz się wykonać największego przestępstwa, jeśli tego wymagać będzie dobro sprawy”;

·         „Nienawiścią i podstępem będziesz przyjmować wroga twojej nacji”;

·         „Będziesz dążyć do poszerzenia siły, chwały, bogactwa i przestrzeni państwa ukraińskiego, nawet w drodze zniewolenia obcoplemieńców[31]”.

Niestety, tezy te nie pozostały w sferze teorii. Punkty dotyczące postępowania z „obcoplemieńcami” wprowadzono w czyn, gdy tylko nadarzyła się okazja! Rosenbergowska koncepcja buforowego państwa ukraińsko-białorusko-litewskiego oraz nadzieje rychłej rewizji obowiązujących traktatów pokojowych, pobudziły separatyzm mniejszości ukraińskiej w Polsce. Doncow postawił nawet tezę, że zwycięstwo Hitlera jest końcem rewolucji rosyjskiej, a spadek po tej rewolucji winien objąć nie nowy „Mesjasz Moskwy”, ale „Ukraińska Idea Narodowa”, która musi zastąpić istniejącą międzynarodówkę komunistyczną. Zarówno Ukraińska Wojskowa Organizacja, Zachodnio Ukraińska Narodowo-Rewolucyjna Organizacja (ZUNRO), jak i potem Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów podejmowały dyskusję wewnętrzną nie tylko na temat terytorium, ale i eliminacji z Kresów innych niż ukraińska nacji.

W swoim darwinizmie narodowościowym działacze UWO i OUN najwyższego szczebla rozważali w sposób najbardziej poważny zniszczenie ludności polskiej terenach uznawanych przez nich za ukraińskie[32]. Idea brutalnej czystki etnicznej na tych ziemiach stanowiła wręcz istotę nacjonalizmu ukraińskiego[33]. O praktyce działania Doncowowskiej zasady ekspansjonizmu pisał Wiktor Poliszczuk, przywołując rozkaz nr. 4 Iwana Kłymiw-Łehendy, krajowego prowidnyka OUN,  który rozplakatował go na ulicach Lwowa w roku 1941. Dowodzi on mocarstwowych ambicji nacjonalistów ukraińskich:

 „…W czasie gdy Niemcy będą bić Moskwę, my mamy stworzyć silną Armię Ukraińską, aby potem wspólnymi siłami przystąpić do podziału i przebudowy świata...”[34].

Podsumowując, ukraińscy szowiniści, odwołując się do argumentacji socjalnych, religijnych, czy narodowowyzwoleńczych od wieków planowali (a w sprzyjających okolicznościach realizowali) w stosunku do Polaków  następujące rozwiązania:

 

1.                              usunięcie (wypędzenie) polskiej ludności kresowej (i innych zamieszkujących Kresy nieukraińskich  nacji),

2.                              ludobójczą eksterminację,

3.                              przymusową asymilację pozostałych.

 

Plany te miały być (lub były) realizowane samodzielnie lub w ścisłej współpracy z wrogami Polski i przy pomocy ich aparatu państwowo-represyjnego[35].

Aby odnieść ostateczne zwycięstwo, ukraińscy szowiniści musieli swoje hasła bezwzględnej walki z II Rzeczpospolitą i Polakami zaszczepić całej ukraińskiej społeczności, zwykłym ludziom, często żyjącym z polskimi sąsiadami w zgodzie, a nawet zażyłości. Tu w ruch poszła odpowiednio  przygotowana nacjonalistyczna propaganda. Ponieważ działaczom brak było wystarczająco przekonywujących argumentów natury politycznej, postanowili posłużyć się argumentami ekonomicznymi i socjalnymi. Oparli swą agitację na podkreślaniu upośledzonej pozycji społecznej i socjalnej Ukraińców w Polsce[36]. Widać w takim „klasowym” podejściu silną inspirację ze strony ruchów lewicowych, z socjalizmem i komunizmem na czele. Obiecano ukraińskim chłopom, że ziemia i własność zostanie Polakom i innym „czużyńcom” odebrana bez prawa do jakiegokolwiek wykupu czy odszkodowania. Aby usprawiedliwić takie łamanie prawa używali koronnego argumentu- „historycznej krzywdy ukraińskiej”. Najbardziej spektakularnym środkiem „propagandy” był sam terror i anarchizowanie państwa. Setki zamachów, napadów, podpaleń, służyły szerzeniu agresywnych postaw, wywoływały strach, podważały wiarę w siłę i  stabilność Rzeczypospolitej.

        

PODSUMOWANIE

 

Dramat, do którego doszło w czasie drugiej wojny światowej, a w szczególności ludobójstwo dokonane na kresowych Polakach zaplanowali dużo wcześniej ojcowie nacjonalizmu ukraińskiego, a zrealizowali terroryści z OUN i UPA przy pomocy mas zindoktrynowanego społeczeństwa ukraińskiego[37]. Amoralna, bezwzględna ideologia utorowała drogę do najcięższych zbrodni[38].

W tym kontekście obawy budzi, że nieukarane i nierozliczone zbrodnie popełnione przez członków OUN-UPA na Polakach prowadzą nie tylko do fałszowania historii, ale i odrodzenia się tego skrajnego ruchu na Ukrainie. Wspomnienia o tych ludobójczych organizacjach są pielęgnowane przez coraz liczniejsze grono pogrobowców, którzy w poczuciu pełnego rozgrzeszenia uznali okrutne czyny za powód do dumy. Mordercom stawiane są pomniki, nawet w dzisiejszych granicach Rzeczpospolitej. Apologeci banderyzmu nazywani są bohaterami walki o wolną Ukrainę, mają swobodny dostęp do mediów, stali się „kombatantami”, biorą za swe okrutne czyny „odszkodowania” od władz ukraińskich. Są to zjawiska alarmujące, gdyż ruch banderowski był, o czym jakże często się zapomina, głównie antypolski. Powinniśmy o tym pamiętać, gdy na pomniku zamordowanych przez Niemców w ścisłej współpracy z nacjonalistami ukraińskimi elit polskich uczelni Lwowa pojawiła się w roku 2009 skreślona ręką neobanderowców swastyka i znamienny napis „Smert lacham". To ostrzeżenie, dla tych, którzy tolerują odbudowę wzorowanej na hajdamackich wybrykach formacji, lub swym milczeniem pozwalają triumfować złu. Nie wolno zapominać, że za dzisiejszą granicą z Ukraina żyje jeszcze wielu zastraszonych rodaków; że roszczenia ukraińskich szowinistów wspieranych przez ukraińskie władze obejmują 19 powiatów wschodnich dzisiejszej Polski, nazywanych w publikacjach „Zacurzonią” i  „ziemiami pod polską okupacją”.

 Na zakończenie warto przytoczyć jedną ze zwrotek ze śpiewnika UPA, wydanego w Łucku w roku 1992 i od tej pory wielokrotnie wznawianego.

 

Zdobywaj, zdobywajmy sławę!

Wykosimy wszystkich Lachów po Warszawę...

Ukraiński narodzie.[…]

Zdobywaj, zdobywajmy siłę!

Zarżniemy wszystkich Lachów do mogiły...

Ukraiński narodzie […]

Gdzie San, gdzie Karpaty,

gdzie Krym, gdzie Kaukaz,–

Ukraina –Ukraińcom,

a wszystkim przybłędom –precz![39].